Pimpirias de Istoria sarda. Dae sa Fusione perfeta a su Bochidorju de Bugerru; dae sa Poesia a s’Emigratzione; dae s’Iscola a s’Ambiente

AUGURI di BUON NATALE AUGURIOS e BONA PASCA de NADALE
ballu tundu1
Auguri Aladin 2014 natale
Sardegna-bomeluzo22
de Frantziscu Casula
1. SA FUSIONE PERFETA (Intervista Videolina 7-11-2014)
Galu oe mi capitat de leghere in carchi libru chi “Sos sardos in su 1847 renuntziant a s’Autonomia, a su Parlamentu issoro: Faula manna. No est a beru. Sa “perfetta fusione” la pedint a Carlo Alberto unos cantos parlamentares chi moende dae Casteddu, dae S’Alighera e dae Tatari, andant a Torino, sena peruna delega, non naro de su populu sardu ma mancu del sos Istamentos chi mancu benint riunidos. Duncas la pedint a titulu personale. Est istada –at iscritu Sergiu Salvi unu fiorentinu chi connoschet bene sas cosas sardas -, una “rapina giuridica”.
S’isperu fiat chi, cun sa fusione, sa Sardigna diat aere apidu una libertade cumertziale prus manna e duncas prosperidade e isvilupu. Sas cosas sunt andadas in manera diferente: finas sos chi fiant in favore a sa fusione –ammento pro totus Zuanne Siotto Pintor – ant a narrere: “Errammo tutti”, leados dae una “follia collettiva”.
E gasi, dae tando, comente iscriet Tuveri sa Sardigna s’at a cambiare in “una fattoria del Piemonte, misera e affamata da un governo senza cuore e senza cervello”. Sena Autonomia, sena libertade, cun prus tassas, tributos e pagamentos. E prus repressione cun furcas in cada bidda.
2. BOCHIDORGIU DE BUGERRU (Intervista Videolina 14-11-2014)
Una dominiga, su bator de cabudanni de su 1904 in Bugerru s’esertzitu isparat a sos minadores. Tres los ochient (sunt Felice Littera, Salvatore Montixi e Giovanni Pilloni) e medas ateros los ferint: unu de custos, fertu malamente, (Giustino Pittau) at a morrere in s’ospidale carchi die a pustis.
Sa curpa de sos minadores? Protestaiant contra a su direttore de sa mina, Achille Georgiades chi aiat creschidu s’orariu de su traballu. Cando giai sas cunditziones fiant imbeleschidas. Mandigaiant unu biculu de pane tostu e dormiant in barracas frittas in ierru e caentes de morrere in istiu. At a iscriere una Cummissione parlamentare istituida a pustis de su 1906:”Si mangia un tozzo di pane durante il lavoro e per companatico mangeranno polvere di calamina o di minerale”.
E puru, a migias, dae totu sa Sardigna ma mescamente dae sas biddas serentes, pro sa crisi economica manna meda, sos sardos aiant lassadu s’agricultura e su pastoriu cun s’isperu de agatare unu postu de traballu seguru in sas minas. Sa realidade at a essere diferente: isfrutamentu, maladias e repressione.
3. POESIA (Intervista Videolina 21-11-2014)
Su patriota sardu a sos feudatarios de Frantzsicu Innatziu Mannu est de seguru s’Innu poeticu prus famadu chi tenimus. S’intelletuale otieresu in 47 otavas, a sa moda de sos gosos, contat s’opressione feudale e cantat sas rebbellias de su populu sardu, ma mescamente de sos massajos. Rebellias chi pertocant unu trintènniu rivolutzionariu e no unu trienniu ebbia, comente galu acuntesset de leghere in unos cantos libros: ca cumintzant in su 1780 e agabbant cun sa rebbellia, eroica e isfortunada de Palabanda in su 1812 in Casteddu.
Est una poesia de importu, ca dae issa podimus cumprendere unu tretu mannu de s’istoria sarda, in ue s’afortint sas raighinas de sa Sardigna moderna. Su pobulu – iscriet Mannu – chi in profundu/Letargu fit sepultadu/Finalmente despertadu/S’abbizzat ch ‘est in cadena,/Ch’istat suffrende sa pena/De s’indolenzia antiga. E duncas, a pustis de seculos e seculos de acunortadura, artziat s’ischina e ca conca e narat “bastat” a s’opressione e a sa tirannia de sos barones, a sa lege inimiga de su feudalesimu. Ca in base a custa lege su sardu est suggettu/A milli cumandamentos,/Tributos e pagamentos/Chi faghet a su segnore,/In bestiamene et laore/In dinari e in natura,/E pagat pro sa pastura,/E pagat pro laorare.
4. EMIGRATZIONE (Intervista Videolina 28-11-2014)
Sos Sardos comintzant a emigrare a s’acabu de s’Otighentos pro curpa de sa politica de su Guvernu italianu chi in Sardigna (e in totu su Meridione) produit una crisi economica e sotziale meda meda funguda. Sutzedit custu: su capu de su Guvernu Frantziscu Crispi in su 1887 segat sos raportos comerciales cun sa Franza e custa pro vangantzia e ritorsione non comperat prus sos prodotos agricolos e pastorales dae sa Sardigna ( su vinu, su casu, sa petza ecc.). S’economia sarda est a culu in terra ca sa Sardigna non tenet prus su mercau franzesu. Duncas sos pretzios de sos prodotos agricolos rughene semper prus, de su late comente de su binu chi dae 30-35 e finas 40 liras a etolitru rughet a 6-7 liras.
Unu disacatu mannu: massagios e pastores non podent tirare sa bida cun cusssos pretzios e duncas comitzant a emigrare: in prus de chentu migia andant in Europa, finas in Africa ma mescamente in America (Argentina subratotu).
Un’atera unda de emigrazione la tenimus in sos annos chimbanta/sessanta: propriu cando in Italia connoschent su boom economicu in Sardigna, de custu, no intendimus mancu su fragu e sighimus a lassare s’Isula pro su disterru in Germania, Olanda o a sa Fiat in Torinu. Dae su 1954 a su 1970 prus de 400 migia de sardos lassant sa Sardigna. Sa terza emigrazione la semus bivende oe etotu: cun sos giovanos laureados chi non agatant triballu inoghe e si c’andant a foras.
5. S’ISCOLA (Intervista Videolina 5-12-2014)
S’Iscola italiana in Sardigna cun sos istudentes nostros non b’intrat nudda, ca in s’iscola s’Isula nostra non b’est. In sos libros no est mancu lumenada. S’Istoria cun sa limba, sas traditziones, sa tzivilidade sarda, est istada interrada, tudada. Unu diplomadu e finas unu laureadu podet essire dae custa iscola sena connoschere nudda de sa tzivilidade nuragica, de sa Carta De Logu e de sos Giudicados, de Peppino Mereu, de Gratzia Deledda e de Salvatore Satta. Mancari ant istudiadu a Mucio Scevola o a Pietro Micca ma no ant mai intesu mancu numenende a Amsicora, Lionora de Arborea, Giuanne Maria Angioy, Frantziscu Cilocco e ateros omines e feminas de gabbale.
In custa iscola, cada chida  faghent oras e oras de italianu e ateras limbas europeas e mundiales e est giustu: ma, galu oe, non  faghent unu minutu de limba sarda. 
Sende chi  totu sos istudiosos pessent chi unu pitzinnu bilìngue creschet prus abbistu e potzat imparare prus e megius e prus in presse sas limbas e totu sas ateras matèrias.

6. S’AMBIENTE (Intervista Videolina 19-12-2014)
Sa Sardigna in s’edade prenuragica e nuragica fiat unu padente, totu prena de arbores. Fiat s’Isula birde. Teniat unu clima subtropicale. Proiat semper. Finas a cando no arribbant dae su mare sos inimigos: sos Fenitzios e sos Cartaginesos ma mescamente sos Romanos chi cumintzant a distruere sos arbores: ca teniant bisongiu de terrinu liberu pro semenare trigu. Ant a sighire sos ateros dominadores ma mescamente sos Savojas in su Setighentos e in s’Otighentos.
At a iscriere Gramsci in un artìculu del su 1919 in s’Avanti: La Sardegna d’oggi con alternanza di lunghe stagioni aride e di rovesci allivionanti, l’abbiamo ereditata allora. Una categoria de ispogiadores de cadaveres, – los giamat gosi semper Gramsci – sos industriales de su carbone, mescamente toscanos, otenent pro pagos soddos sa possibilidade de segare sos arbores: serviant pro faghere traversinas e pro carbone a sas industrias de s’Italia de su nord. Intre su 1863 e su 1910, cun s’autorizatzione de su Guvernu italianu 586 migia de etaras sunt deforestadas. Unu disacatu ecologicu chi galu oe semus paghende.
———————————–
sardi-e-ape-32-MG_4800-1024x5751-300x168
——————————————–
Auguri di Buon Natale e Felici Feste
caravaggio_riposo_fuga_egitto_doria_pamph_c1595
BuonBomeluzoNatale-150x150

Lascia un Commento

L'indirizzo email non verrà pubblicato. I campi obbligatori sono contrassegnati *

*

È possibile utilizzare questi tag ed attributi XHTML: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <strike> <strong>